Σκέψεις για την παιδεία

Ο Carl Sagan ως αφορμή για το κείμενο

η ανάλυση του Ken Robinson

(με ελληνικούς υπότιτλους)

η απάντηση του Greg Ashman στον Robinson

(στα αγγλικά)

και τέλος,

λίγες δικές μου σκέψεις...

Δεν λέω πως όσα υποστηρίζει ο Ken Robinson είναι απολύτως σωστά, ούτε πως οφείλουμε να τα υιοθετήσουμε χωρίς καμία κριτική και εξέταση.
Και δεν διαφωνώ πως μπορεί να υποστηρίζει και απόψεις οι οποίες, αν δεν συζητηθούν με προσοχή, μπορεί να μας οδηγήσουν σε επικίνδυνα συμπεράσματα.

Όπως γράφει και ο Greg Ashman όμως (στην απάντησή του):

"In the main, Robinson’s views reflect the views that have been popular among educationalists since the start of the 20th century; views that fit the progressivist tradition: Children should not be forced through boring drills. They should not be regimented but should instead be treated individually. Education should be a more natural process."

Το πιο πάνω απόσπασμα συμφωνεί με όσα μου αρέσουν σε όσα λέει ο Robinson στην ομιλία του.

Ο Robinson συγκεκριμένα αμφισβητεί:

- τον τρόπο με τον οποίο είναι σήμερα οργανωμένα τα σχολεία (τα οποία είτε μας αρέσει είτε όχι, θυμίζουν φάμπρικες του 19ου αιώνα)

- την ποιότητα της ύλης και τις διδακτικές μεθόδους μέσω των οποίων αυτή προσφέρεται στους μαθητές (οι μέθοδοι αδυνατούν να κάνουν το παιδί να ενδιαφερθεί - παράλληλα η ύλη πολλές φορές δεν στοχεύει στο να παρέχει χρήσιμα εργαλεία, αλλά στο να εγκλωβίσει τους διδασκόμενους εντός στερεοτύπων και αποστειρωμένων απόψεων, ενώ σχεδόν αποθαρρύνει την κριτική σκέψη)

- το ρόλο των εξεταστικών μεθόδων και σε τι αυτές αποσκοπούν (οι εξετάσεις δεν αποτελούν απλώς ένα εργαλείο για να διαπιστωθούν οι δυνάμεις/αδυναμίες των μαθητών ώστε να προσαρμόσουν τη διδασκαλία τους οι διδάσκοντες, αλλά οδηγεί αναπόφευκτα στην κατηγοριοποίηση, προκαλώντας σχεδόν πάντα αδικαιολόγητο άγχος και πίεση στους μαθητές)

Νομίζω πως ο Ashman συμφωνεί με όλα τα ανωτέρω. Εξάλλου στη συνέχεια γράφει:

"Schools already operate too much as talent sorting systems rather than educational institutions. Take the example of how writing is often taught by simply asking children to do lots of it. Those who find that writing comes easily will persist, gain feedback and grow. Those who find it a challenge will find ways to avoid it. They might then attract labels which mean it is unfair to expect them to do much writing."

Όπως λειτουργούν τα σχολεία σήμερα οδηγούν σε μεγάλο βαθμό σε αυτό που ο Ashman (και πολλοί από εμάς) δηλώνει πως απεχθάνεται, δηλαδή στον διαχωρισμό "καλών" και "κακών" μαθητών, "άξιων" να προχωρήσουν και "ανάξιων" οι οποίοι είναι καταδικασμένοι να αποτύχουν.

Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν θα έπρεπε να είναι ένα μονοδιάστατο αντικείμενο, το οποίο εξυπηρετεί αποκλειστικά τη μάθηση γραφής, ανάγνωσης και βασικών μαθηματικών γνώσεων. Θα έπρεπε να είναι πολλά περισσότερα, τα οποία ξεπερνάνε τις απαραίτητες γνώσεις που απαιτείται να αποκτά κάθε παιδί. Δυστυχώς σημαντικά εφόδια όπως η κριτική σκέψη, η δημιουργικότητα, η φαντασία, οι τέχνες, αποτελούν, αν όχι πλήρως εξοστρακισμένα πεδία, δευτερεύοντα στοιχεία εντός των σχολείων. Τα παιδιά οφείλουν απλώς να μάθουν να αποστηθίζουν και να στριμώχνουν στο κεφάλι τους δεδομένα και τίποτα παρά πέρα.

Αν ο Robinson υποστηρίζει και απόψεις οι οποίες λένε πως δεν είμαστε όλοι ίσοι, όπως υποστηρίζει ο Ashman εδώ:

"...more concerning than Robinson’s focus on creativity is his focus on talent."

τότε οφείλουμε να κρίνουμε τον Robinson επάνω σε αυτή βάση.

Προσωπικά, στην ομιλία του Robinson (στο πιο πάνω βίντεο) δεν βρίσκω κάποιο σημείο στο οποίο να λέει πως κάποιοι έχουμε φυσικό ταλέντο στη δημιουργική σκέψη, ενώ κάποιοι άλλοι όχι (αντίθετα, όπως αναφέρει στο πείραμα με τον συνδετήρα, υποστηρίζει πως όλοι οι μικροί μαθητές απέδειξαν πως έχουν τεράστιες δυνατότητες δημιουργικής σκέψης και φαντασίας). Επίσης δεν εξετάζει κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο/ικανότητα, όπου να αναφέρει πως κάποιοι το έχουμε, ενώ κάποιοι άλλοι όχι.

Όσο για άλλα πεδία, πέρα από τη δημιουργικότητα και τη φαντασία (ικανότητες με τις οποίες γεννιόμαστε όλοι ανεξαιρέτως όπως φαίνεται και σε αυτό που λέει ο Sagan), δεν νομίζω πως το ζητούμενο είναι να αμφισβητήσουμε το γεγονός πως κάποιοι μπορούν να τα καταφέρουν καλύτερα σε κάτι το οποίο δεν θα τραβήξει ποτέ το ενδιαφέρον κάποιων άλλων.

Ας μην μπερδεύουμε τις έννοιες "ίσος" και "ίδιος". Είμαστε όλοι ίσοι, αλλά όχι ίδιοι.

Δεν νομίζω πως θα μπορούσα ποτέ να γίνω εξίσου καλός φυσικός όσο ο Αϊνστάιν, τόσο καλός γλύπτης όσο ο Μιχαήλ Άγγελος, τόσο καλός αθλητής όσο ο Μάικλ Τζόρνταν. Αλλά δεν είναι εκεί το ζητούμενο.
     Το ζητούμενο είναι πως με το εκπαιδευτικό σύστημα όπως λειτουργεί σήμερα δεν θα μάθουμε ποτέ πόσοι ανάμεσά μας θα μπορούσαν να γίνουν εξίσου καλοί με κάποιους από αυτούς που αναφέρω. Γιατί πολύ απλά δεν παρέχεται ούτε το δικαίωμα, ούτε οι συνθήκες για να το διερευνήσουμε.
     Το ζητούμενο είναι να παρέχεται η δυνατότητα σε κάθε παιδί να μάθει αν θα μπορούσε να γίνει ο επόμενος Αϊνστάιν, Μιχαήλ Άγγελος, Τζόρνταν, (δηλαδή κάποιος ο οποίος θα αγγίξει μέσω του έργου του μεγάλο ποσοστό ανθρώπων),ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως στο τέλος θα επιλέξει να γίνει ο καλύτερος φούρναρης (δηλαδή κάποιος που θα αγγίξει με το έργο του τους ανθρώπους της τοπικής κοινότητάς του).
     Το ζητούμενο είναι τα σχολεία να προσφέρουν στους νέους ανθρώπους τα απαραίτητα εφόδια, ώστε να καταλάβουν πως η ανθρωπότητα δεν πάει μπροστά μονάχα από τους Αϊνστάιν, τους Μιχαήλ Άγγελους και τους Μάικλ Τζόρνταν κάθε εποχής, αλλά από όλα τα ξεχωριστά μέλη της.
     Το ζητούμενο είναι τα σχολεία να προσφέρουν στους νέους ανθρώπους τα απαραίτητα εφόδια ώστε να καταλάβουν πως το γεγονός πως δεν είμαστε όλοι ίδιοι δεν σημαίνει πως δεν θα πρέπει να είμαστε ίσοι, δεν σημαίνει πως κάποιες ικανότητες και κάποιες γνώσεις είναι σπουδαιότερες από κάποιες άλλες, δεν σημαίνει πως το είσαι φούρναρης, ψαράς ή σκουπιδιάρης σε κάνει λιγότερο άξιο από έναν φυσικό, έναν γλύπτη ή έναν αθλητή.

Αυτό που λέει ο Robinson (εδώ τουλάχιστον) είναι πως πετάμε τα παιδιά εντός ενός εκπαιδευτικού συστήματος το οποίο θυμίζει περισσότερο ένα χωνευτήρι, παρά ένα περιβάλλον στο οποίο θα δοθούν ευκαιρίες στους μαθητές να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που τους εμπνέει.